De rol van preventie en geïntegreerde zorg in een toekomstbestendig zorgsysteem

Wanneer we over gezondheidszorg spreken, verwijzen we meestal naar het curatieve deel van onze zorg. Dit deel draagt – zoals de naam al doet vermoeden – zorg voor mensen die reeds ziek zijn of een aandoening hebben. Deze ziekten en patiënten vormen echter maar het topje van de zogenaamde ‘ziekte-ijsberg’. Deze ijsberg is een metafoor voor het gehele spectrum tussen gezondheid en ziekte [1] (zie figuur). Het illustreert dat voor elke zieke persoon, er nog een grotere groep is die zich in een fase tussen gezondheid en ziekte bevindt. Onder de oppervlakte is de ijsberg opgebouwd uit een grote groep asymptomatische ziekten en de blootstelling aan tal van risicofactoren. Voorbeelden van deze risicofactoren zijn uitlaatgassen of andere schadelijke stoffen. Samen vormen zij het voorstadium van een daadwerkelijke ziekte.

 

De taak van preventie in de ‘ziekte-ijsberg’

De curatieve zorg richt zich niet op dit verborgen deel van de ijsberg; deze taak is weggelegd voor de preventieve gezondheidszorg. Dit onderdeel van de zorg streeft naar bescherming, behoud en promotie van gezondheid [2,3]. Een sterk uitgebouwd aanbod van kosteneffectieve, preventieve zorg kan de ontwikkeling van ziekten alsook verdere complicaties bij patiënten voorkomen en laat zo toe om een verlies aan kwaliteitsvolle levensjaren te vermijden. Een kwalitatief en toekomstbestendig zorgsysteem heeft dus belang bij een goede spreiding tussen preventieve en curatieve gezondheidszorg. Desondanks wordt slechts 2% van het totale gezondheidsbudget in België geïnvesteerd in preventie [4].

Het Europees gemiddelde ligt rond de 3%. Dus terwijl preventie doorheen Europa een uitdaging blijft, behoren we zeker niet tot de beste van de klas [5]. Dit budget staat in contrast met het sterk ontwikkelde curatieve zorgsysteem in ons land, met een kwaliteitsvolle aanpak van acute ziektebeelden dankzij een grote specialisatie, keuzevrijheid en toegankelijkheid van zorg.

 

De verwevenheid tussen preventie en geïntegreerde zorg

Naast preventie, vormt ook geïntegreerde zorg een belangrijk werkpunt binnen ons zorgsysteem; dit ondanks de invoering van enkele initiatieven zoals het Plan Geïntegreerde Zorg [6]. Geïntegreerde zorg impliceert dat mensen continuïteit ervaren in de zorgverlening: van gezondheidspromotie en ziektepreventie, diagnosestelling en behandeling, tot ziektemanagement en palliatieve zorg. Ook in deze keten van zorgverstrekkers is er een belangrijke rol weggelegd voor preventieve diensten. Om te komen tot een succesvol en eigentijds zorgsysteem moet onze preventieve zorg dus versterkt worden en een sterkere verwevenheid krijgen met het curatieve aspect [7].

De impact op de patiënt: het sprekende voorbeeld van chronische ziekten

Bovenstaande tekortkomingen op vlak van preventie en geïntegreerde zorg hebben gevolgen voor de patiënt. Zorgverstrekkers uit verschillende disciplines kunnen de patiënt namelijk niet op voldoende gecoördineerde wijze adviseren. Dit komt sterk tot uiting bij de zorg voor chronisch zieken; een categorie die een grote uitdaging zal blijven vormen in de toekomst. Diabetespatiënten, bijvoorbeeld, hebben vaak nood aan een diëtist, podoloog en endocrinoloog, maar indien deze specialisten zich enkel met hun eigen zorgtaken bezighouden, leidt dit tot zorgversnippering en bijvoorbeeld een mogelijke tegenstrijdige of onvolledige behandeling. Om deze problematiek aan te pakken en geïntegreerde zorg aan te moedigen, opende het UZ Brussel in 2011 bijvoorbeeld de eerste geïntegreerde Belgische diabeteskliniek.

Het belang voor de eerstelijn in kader van geïntegreerde zorg

De roep om een andere aanpak klinkt niet alleen vanuit de gespecialiseerde zorg: Ook de eerstelijnszorg vraagt al langer aandacht voor preventie en geïntegreerde zorg. De recente reorganisatie van de eerstelijn in Vlaanderen in eerstelijnszones heeft als één van de doelstellingen om zo te kunnen streven naar meer integratie en continuïteit van de zorg [8]. Deze eerstelijn kan hierbij dus een belangrijke rol innemen, wat bijvoorbeeld tot uiting komt bij zorgtrajecten [9]: een concept aanpak, behandeling en opvolging van een patiënt (met een chronische aandoening) dat wordt gecoördineerd tussen patiënt, huisarts en specialist. Een concreet voorbeeld is het zorgtraject van Type-2 diabetes waarbij de samenwerking tussen patiënt, huisarts en specialist wordt geformaliseerd. Ook voor andere aandoeningen die langdurige opvolging vereisen, zoals psychische aandoeningen, kunnen dergelijke trajecten leiden tot zorg dat beter afgestemd is tussen zorgverstrekkers.

Een aangepaste financiering voor een eigentijds en toekomstbestendig zorgsysteem

Naast de voordelen van zorgtrajecten op vlak van organisatie en communicatie, kan dit concept ook nieuwe inzichten bieden op vlak van financiering: zorgtrajecten kunnen namelijk voorzien worden vanuit een gebundelde financiering. Hoewel dergelijke financiering niet voor elke aandoening of elk type zorg even geschikt is en het ons ook voor nieuwe uitdagingen stelt, geeft het zorgprofessionals een alternatief tegenover de huidige betaling per prestatie, ook wel het ‘fee-for-service’-systeem genoemd. Vanuit preventief oogpunt stoten we echter op de grenzen van dit systeem wat bijvoorbeeld geïllustreerd werd tijdens een evaluatie van het Vlaamse HALT2Diabetes-programma: een intensief leefstijlinterventie-programma voor patiënten met Type-2 diabetes. Leefstijlinterventies kunnen op kosteneffectieve wijze georganiseerd worden en hebben het potentieel om duurzame gedragsverandering te realiseren en zo (verdere complicaties door) diabetes te voorkomen bij risicopatiënten.

Huisartsen gaven echter aan dat zij vaak onvoldoende tijd kunnen vrijmaken voor de preventieve opvolgingsactiviteiten van het HALT2Diabetes-programma [10]. Ondanks hun motivatie voor deze preventieve acties, worden ze enerzijds geconfronteerd met volle wachtkamers die acute zorg vragen en anderzijds met een financieringsmodel dat hen per prestatie vergoedt.

Wil je graag meer weten over Désirée haar doctoraatsonderzoek of wil je graag even afstemmen omtrent preventie en/of geïntegreerde zorg en hoe wij jou met Möbius hierin kunnen ondersteunen? Contacteer ons gerust!