Zo doen ze het in Mechelen

Tegen 2050 wil Mechelen een volledig circulaire stad zijn. Möbius begeleidde Stad Mechelen bij het opstellen van hun circulair actieplan.

Zeggen dat steden een sleutelrol kunnen spelen in het versnellen van de transitie naar een circulaire samenleving: het is ondertussen zowat een open deur intrappen. Maar hoe begin je eraan als stad of gemeente? We hadden met Möbius de eer om het circulaire economie avontuur van Stad Mechelen mee te mogen vormgeven en laten je graag zien hoe ze het daar aanpakken.

Het was heel fijn samenwerken met Ania en Helen van Möbius. Zij hebben een grote meerwaarde geleverd om de aanpak van het multi-stakeholderproces vorm te geven. Zij zijn ijzersterk in analyse en synthese, wat naar voor kwam zowel in het uitstippelen van een gefundeerde basis voor de workshops, tijdens de workshops in het synthetiseren van wat de participanten aanbrengen, als nadien in het leveren van samenvattingen.

Julie Poppe Programmamanager circulaire stad, Stad Mechelen

Circulair Mechelen 2030

Mechelen is één van de eerste Vlaamse steden om een straffe doelstelling voorop te plaatsen. In 2030 moet de stad 50% minder nieuwe grondstoffen gebruiken. Tegen 2050 wil Mechelen een volledig circulaire stad zijn. Om dit waar te maken zal Stad Mechelen haar eigen aankopen en bouwprojecten meer circulair maken. Daarnaast wil de stad circulaire initiatieven van Mechelse ondernemers, onderzoekers, middenveld en burgers vleugels geven. Door ze te ondersteunen, te verbinden en zichtbaarheid te geven. Mechelen moet dé plek worden om circulaire ideeën te testen, op te schalen en te tonen.*

Het ontwikkelen van een gedragen visie en actieplan was, na het vastleggen van een lange termijn doelstelling, een belangrijke volgende stap in Mechelen. De meeste principes van de circulaire economie zijn van origine vanuit het perspectief van bedrijven geschreven. Hoe maak je als stad nu een zinvolle vertaling?

In het kader van het URBACT-netwerk Resourceful Cities nam Stad Mechelen Möbius onder de arm om ondersteuning te bieden bij het ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie en actieplan Circulair Mechelen 2030. Het opzet was drievoudig:

De lokale gemeenschap in beweging brengen en Mechelse ondernemers en Mechelaars het verhaal mee laten schrijven.
Binnen het brede concept circulaire economie op een onderbouwde manier prioriteiten stellen die bij Mechelen passen.
Voor een aantal impactvolle circulaire pilootprojecten stap voor stap uittekenen wat er nodig is om ze te uit te voeren, om zo van de stad een levend labo voor de circulaire economie maken.

Möbius werkte, in nauwe samenwerking met het circulaire economie team van Stad Mechelen, een traject uit dat analyse combineert met participatie.

Identificatie van kansrijke stedelijke waardeketens

We zetten eerst - op hoog niveau - de voordelen voor Mechelen van de omslag naar een circulaire samenleving op een rij. Denk aan toegevoegde economische waarde, CO2- en grondstoffenbesparing en jobcreatie in de reguliere en sociale economie.

Vervolgens gingen we na wat beloftevolle stedelijke waardeketens (denk aan textiel, elektronica, bouw, voeding…) zijn. Daarbij combineerden we een kwantitatieve analyse - op basis van cijfers over tewerkstelling, toegevoegde waarde en afvalstromen - met een kwalitatieve analyse van het circulair potentieel van een waardeketen. Het circulair potentieel beoordeelden we aan de hand van de mate waarin activiteiten ontplooid kunnen worden in de zogenaamde binnenste cirkels (levensduurverlenging door herstel en hergebruik). Verder bekeken we de mate waarin trends (beleid/wetgeving, marktwerking...) kunnen inspelen op de lokale context en bijdragen tot een versnelde transitie in een bepaalde waardeketen. We brachten ook in kaart rond welke circulaire 'enablers' (denk aan digitale technologie, retourlogistiek…) Mechelen troeven in handen heeft.

Naar een gedragen circulair actieplan

Om tot de gevraagde visie en het actieplan te komen werden in drie werksessies Mechelse stakeholders uit vijf hoeken bijeengebracht: gaande van publieke organisaties zoals de lokale intercommunale, over Mechelse (reguliere en sociale, startende en gevestigde) ondernemers, burgercollectieven en een lokale bankier, tot onderzoekers uit Mechelse kennisinstellingen.

De eerste werksessie had als bedoeling om de geïdentificeerde kansrijke stedelijke waardeketens te laten valideren en om voor elk ervan tot een gedeelde, ambitieuze doelstelling te komen.

In de tweede werksessie maakten we de vertaling van doelstellingen naar acties. We prikkelden de deelnemers aan de hand van inspirerende voorbeelden. We hielden ook maximaal rekening met al lopende projecten en stelden ons de vraag 'wat is er nodig om bestaande initiatieven in het Mechelse nog verder te doen groeien en bloeien'.

Uit de meer dan 90 voorgestelde acties werden vervolgens 5 impactvolle projecten geselecteerd, met veel animo om rond te werken. Een biolab voor de valorisatie van organische reststromen, een circulair textielatelier voor het lokaal sluiten van textielkringlopen, een urban mine voor bouwmaterialen ter bevordering van hergebruik, een Mechelse meubelstandaard met standaardformaten om herstel en hergebruik te vergemakkelijken en een maak-en herstelatelier voor elektronica en andere consumentenproducten.

In een laatste workshop, waarbij we elkaar ook eindelijk in levenden lijve konden ontmoeten, dachten we voor elk van deze pilootprojecten na over welke concrete stappen moeten gezet worden om tot het gewenste eindresultaat te komen en over wie of wat we daarvoor nodig hebben.

Rode draad bij de verdiepingsoefening voor de 5 pilootprojecten was ook de rol die De Potterij kan spelen als broedplaats voor circulaire bedrijvigheid en als een ontmoetingsplek voor circulaire doeners in de stad.

Win-win tussen sociaal en circulair ondernemerschap

Dit traject droeg ook bij aan het verder vormgeven van de CE Hub Regio Mechelen, ondersteund door ESF ‘Circulair Werk(t)’. Doelstelling van de hub is circulair ondernemerschap stimuleren én de tewerkstelling voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt diversifiëren en vergroten. Uit de analyse door Möbius bleek dat een kwart van de circulaire jobs die er zullen bijkomen tegen 2030 in Mechelen geschikt zijn voor invulling door deze doelgroep.

Succesfactoren voor een geslaagd stedelijk circulair actieplan

Wat onthouden wij uit de Mechelse aanpak?

Een stadsbestuur alleen maakt de lokale economie niet circulair. Maar het heeft wel een centrale rol te spelen door de eigen organisatie meer circulair te maken, door stadsactoren uit verschillende sectoren en maatschappelijke geledingen samen te brengen en hun bottom-up acties te ondersteunen én door doelstellingen, prioritaire actiedomeinen en mijlpalen te bepalen.
Iedere stad is anders. Het is belangrijk om op een onderbouwde manier en samen met lokale stakeholders te bepalen wat de strategische domeinen zijn die aansluiten bij het socio-economisch weefsel van de stad. Een geslaagd stedelijk circulaire economie plan heeft focus: weet waar je je op wil richten want dan gaat de implementatie ervan sneller.
Wacht niet op de perfecte visie of het exhaustieve actieplan. Begin gewoon, leer al doende en stuur je actieplan bij waar en wanneer nodig.

* Op www.mechelen.be/circulairondernemen vind je getuigenissen van Mechelse circulaire doeners en een overzicht van wat Stad Mechelen zelf doet ter promotie van de circulaire economie.